Dlaczego insulinooporność leczymy metforminą? Jest to częste pytanie zadawane przez moich Pacjentów. W trakcie ostatnich wizyt w Poradni Metabolicznej i Leczenia Otyłości, obiecałam, że napiszę na ten temat artykuł.
Na początku chciałabym przybliżyć metforminę, lek stosowany w leczeniu cukrzycy od 1957 roku.
Głównym mechanizmem działania metforminy jest poprawa wrażliwości hepatocytów (komórek wątroby), adipocytów (komórek tkanki tłuszczowej) i komórek mięśni szkieletowych na działanie insuliny oraz ograniczenie powstawania wolnych kwasów tłuszczowych w tkance tłuszczowej.
Czytając informacje na temat leku w CHPL - charakterysytyka produktu leczniczego- możemy dowiedzieć się, że: chlorowodorek metforminy jest lekiem przeciwcukrzycowym z grupy pochodnych biguanidów, który zmniejsza stężenie glukozy na czczo i po posiłkach. Nie pobudza wydzielania insuliny i dzięki temu nie powoduje hipoglikemii.
Metformina ma trzy mechanizmy działania przeciwcukrzycowego:
- zmniejsza wytwarzanie glukozy w wątrobie poprzez hamowanie glukoneogenezy i glikogenolizy,
- w mięśniach zwiększa wrażliwość na insulinę wzmagając obwodowy wychwyt glukozy i jej zużycie,
- opóźnia absorpcję glukozy w jelicie.
Pobudza także wewnątrzkomórkową syntezę glikogenu działając na syntezę glikogenu oraz zwiększa zdolności transportowe wszystkich rodzajów nośników glukozy przez błony komórkowe (GLUT).
Przypomnijmy sobie mój artykuł: Co to jest insulinooporność i jak ją rozpoznajemy?
Pamiętamy, że insulinooporność (IO) jest to zaburzenie homeostazy glukozy, które charakteryzuje się zmniejszeniem wrażliwości tkanek obwodowych na działanie insuliny.
Objawia się upośledzeniem wychwytu i utylizacji glukozy w mięśniach szkieletowych oraz nasileniem lipolizy w tkance tłuszczowej oraz nasileniem glukoneogenezy i glikogenolizy i wytwarzaniem cholesterolu VLDL i triglicerydów.
Innymi słowy, IO, jest to zmniejszona odpowiedź komórek docelowych (wątroby, mięśni szkieletowych, adipocytów) na działanie insuliny, mimo prawidłowego a nawet czasami zwiększonego stężenia tego hormonu we krwi.
W rezultacie, jeżeli porównamy patomechanizm powstawania insulinooporności i mechanizm działania leku, łatwo zauważymy, że metformina jest lekiem na wszystkie zaburzenia, które powodują IO.
Celem lepszego zrozumienia tych mechanizmów przedstawiam poniższą tabelkę.
|
INSULINOOPORNOŚĆ |
METFORMINA |
|
Upośledzenie wychwytu glukozy w mięśniach |
Zwiększa wychwyt glukozy w mięśniach i jej zużycie |
|
Upośledzenie utylizacji glukozy w mięśniach |
Zwiększa wychwyt glukozy w mięśniach i jej zużycie |
|
Nasilenie lipolizy w tkance tłuszczowej |
Zmniejsza lipolizę w tkance tłuszczowej |
|
Nasilenie glukoneogenezy |
Zmniejsza glukoneogenezę |
|
Nasilenie glikogenolizy |
Zmniejsza glikogenolizę |
|
Wytwarzanie wolnych kwasów tłuszczowych |
Zmniejsza wytwarzanie wolnych kwasów tłuszczowych |
Metformina jest zatem lekiem z wyboru do leczenia insulinooporności.
Pytanie brzmi tylko, kiedy ją włączyć, na jakim etapie rozwoju IO.
Czy warunkiem koniecznym musi być glikemia ranna w granicach 100 i powyżej? Czy zwiększona insulina na czczo? Wydaje mi się, że w tym przypadku znowu istotne jest całościowe podejście do pacjenta i ocena ogólnego ryzyka rozwoju cukrzycy, stopnia otyłości i rozpoznanie chorób towarzyszących.
Na koniec chciałam tylko krótko pokazać, że metformina to nie tylko lek na cukrzycę, stan przedcukrzycowy i IO. W chwili obecnej mówi się o plejotropowym działaniu metforminy. Uważa się, że metformina poza standardowymi wskazaniami może być skuteczna również w chorobach nowotworowych, wirusowym zapaleniu wątroby typu C, chorobach demielinizacyjnych. Od lat stosowana jest w zespole policystycznych jajników oraz ma udokumentowane działanie w prewencji sercowo-naczyniowej.
Jest lekiem bezpiecznym, dobrze przebadanym.
Są jednak oczywiście przeciwwskazania do stosowania leku. Szczególnie należy być ostrożnym u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek, nie wolno jej łączyć z alkoholem, ze środkami kontrastującymi. Należy zatem zawsze sprawdzać poziom kreatyniny oraz nie przyjmować jej jeżeli wykonujemy zabiegi z kontrastem.
Tolerancja leku jest różna. Często na początku leczenia występują biegunki, bóle brzucha, które z reguły mijają po 2 tygodniach stosowania leku. Niestety jest grupa pacjentów, która nie toleruje metforminy i w żadnej postaci nie może jej przyjmować. Wtedy konieczny jest dobór innych leków.
Na koniec pragnę jeszcze podkreślić, że metformina nie jest lekiem na otyłość. Jest to lek, który zmniejsza IO, a w wyniku tego pomaga stosować dietę i wspomaga proces redukcji masy ciała.
Dr n.med. Katarzyna Jankiewicz-Ziobro
Specjalista chorób wewnętrznych
Poradnia Zaburzeń Metabolicznych i Leczenia Otyłości
NZOZ Twoje Zdrowie
Sosnowiec Naftowa 11
Na podstawie:
- Justyna Flotyńska, Aleksandra Uruska: Metformina-lek nieskończonych możliwości. mp.pl 2021
Shulman G.I.: Cellular mechanisms of insulin resistance. J. Clin. Invest. 2000; 106 (2): 171-176. - Metformina- Charakterystyka Produktu Leczniczego
- Michał Holecki. Metformina za i przeciw. mp.pl 2018