Co to jest insulinooporność i jak ją rozpoznajemy? Insulinooporność (IO) jest to zaburzenie homeostazy glukozy, które charakteryzuje się zmniejszeniem wrażliwości tkanek obwodowych na działanie insuliny.
Może mieć postać obwodową i wątrobową.
- Obwodowa insulinooporność objawia się upośledzeniem wychwytu i utylizacji glukozy w mięśniach szkieletowych oraz nasileniem lipolizy w tkance tłuszczowej.
- Insulinooporność wątrobowa – nasileniem glukoneogenezy i glikogenolizy oraz wytwarzaniem cholesterolu VLDL i triglicerydów.
W wyniku tych zjawisk dochodzi do zwiększenia glikemii, występowania zaburzeń lipidowych.
W jej mechanizmie powstaje w 80% cukrzyca t2. Dochodzi do rozwoju zaburzeń lipidowych, które mogą prowadzić do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, w tym miażdżycy.
Insulinooporność jest ściśle związana z otyłością.
Często pacjenci pytają się: czy to jest choroba?
Czy to dlatego tyję, dlatego jestem otyły/otyła?
Odpowiadając na to pytanie należy jednoznacznie podkreślić, że insulinooporność nie jest chorobą!
Jest zaburzeniem metabolicznym, które najczęściej jest wynikiem otyłości.
Niemniej jednak, jeżeli już się pojawi, to może utrudniać redukcję masy ciała.
- Jak ją rozpoznawać?
Złotym standardem wykrywania insulinooporności, jest hiperinsulinemiczna euglikemiczna klamra metaboliczna, która jest metodą kosztowną, pracochłonną i wykonywaną głównie na potrzeby badań klinicznych.
Do określenia insulinooporności w codziennej praktyce wykorzystuje się zwykle metody pośrednie, określając różnego rodzaju wskaźniki insulinooporności.
- Najczęściej określany jest wskaźnik HOMA .
Wskaźnik HOMA (Homeostasis Model Assessment) – IR jest wyliczany wg wzoru:
HOMA-IR = (Ins [µj./ml] × Gl [mmol/l]) / 22,5
lub
HOMA-IR = (Ins [µj./ml] × Gl [mg/dl]) / 405
U osoby z prawidłową wrażliwością tkanek na insulinę HOMA = 1 lub 2 – w zależności od wybranej metody.
Dla tego wskaźnika wykazano korelację z wynikami hiperinsulinemicznej, euglikemicznej klamry metabolicznej.
Powtarzalność wskaźnika HOMA–IR wzrasta przy wykorzystaniu średniej wartości wyników 3–4 pomiarów insulinemii na czczo.
- Drugim wskaźnikiem obliczanym celem rozpoznawania IO jest QUICKI
(Quantitative insulin sensitivity check index)
Wyliczamy go wg wzoru:
QUICKI = 1 / (log[Ins, µj./ml] + log[Gl, mg/dl])
Należy jednak podkreślić, że HOMA–IR i QUCKI, oparte na pomiarach stężenia insuliny endogennej tracą swoją dokładność w ocenie wrażliwości tkanek na insulinę u chorych na cukrzycę, z hiperglikemią i upośledzoną czynnością wydzielniczą komórek β trzustki.
Nie są zatem metodą idealną do wykrywania IO.
Niemniej w praktyce opieramy się głównie o wyniki wskaźnika HOMA IR.
- Za normę uznawana jest wartość do 2,5;
- insulinooporność >2,5 (wg niektórych autorów > 4).
Jak widać rozpoznanie IO często jest trudne i kontrowersyjne, ponieważ normy badań wykonywanych nie są jednoznacznie określane, jak np. w przypadku rozpoznawania cukrzycy.
Podobnie jest z oznaczaniem i wykonywaniem krzywej insulinowej, która przez niektórych ekspertów uznawana jest na niepotrzebną, przez innych zaś za przydatną do rozpoznania IO.
- Jakie wartości stężenia insuliny w teście obciążenia 75 g glukozy uważane są za nieprawidłowe?
W codziennej praktyce klinicznej przyjmuje się, że:
- wartości insuliny na czczo powinny być jednocyfrowe, wg niektórych autorów <12 IU/ml.
- w 60 minucie testu OGTT 75 g glukozy nie powinny przekraczać 70 IU/ml,
- w120 minucie testu 40 IU/ml, a wg niektórych autorów 60 IU/ml.
Interpretacja wyników powinna być jednak bardzo ostrożna, ponieważ wydzielanie insuliny, zwłaszcza na czczo, jest zależne od endogennej sekrecji insuliny, efektu inkretynowego i wchłaniania glukozy, ale także od czasu, jaki upłynął od ostatniego posiłku.
Do wykonania krzywej insulinowej powinniśmy się przygotować podobnie, jak do krzywej cukrowej- szczegółowe informacje w artykule na temat rozpoznawania cukrzycy.
Interpretacja wyników w dużej mierze zależy od doświadczenia lekarza oceniającego wynik i powinna opierać się nie tylko na wartościach liczbowych insuliny, ale także na stężeniu glukozy w krzywej cukrowej.
Ważne jest także całościowe spojrzenie na pacjenta, na choroby towarzyszące, na występowanie innych zaburzeń metabolicznych lub hormonalnych.
Jeżeli wartości glikemii na czczo przekraczają 100, to wykonywanie krzywej insulinowej jest bezcelowe- należy wykonać krzywą cukrową i insulinę na czczo. Wykonanie krzywej insulinowej w tej sytuacji jest tylko poglądowe, ponieważ pacjent z glikemią na czczo powyżej 100 wymaga leczenia. Stężenie insuliny na czczo w tej sytuacji jest zwykle nieprawidłowe i często przekracza 20 IU/ml.
Zdecydowanie trudniejsza jest decyzja o rozpoznaniu i leczeniu u pacjentów z wartościami glukozy i insuliny granicznymi, w krzywej insulinowej wykazujących zdecydowany wzrost stężeń insuliny w 2 godzinie.
Za każdym razem w ustalaniu leczenia kierujemy się ogólnym stanem klinicznym pacjenta.
U kobiet bardzo ważna jest ocena hormonalna, wywiad ginekologiczny, ale ten temat poruszę w następnym artykule.
Dr n.med. Katarzyna Jankiewicz-Ziobro
Specjalista chorób wewnętrznych
Poradnia Zaburzeń Metabolicznych i Leczenia Otyłości
NZOZ Twoje Zdrowie
Sosnowiec Naftowa 11
Na podstawie:
- Insulinooporność – jak interpretować wynik „krzywej insulinowej”? dr n. med. Edyta Cichocka, mp.pl
- Czupryniak L., Szymańska-Garbacz E., Szczepanek-Parulska E., Ruchała M., Płaczkiewicz-Jankowska E.: Insulinooporność w pytaniach i odpowiedziach. Insulinooporność jako pseudochoroba – powszechny problem w gabinecie diabetologa i endokrynologa. Med. Prakt., 2022; 1: 88–100
- Krzywa insulinowa wraz z krzywą cukrową w celu oceny insulinooporności – jak interpretować wyniki? Dr hab. n. med. Monika Karczewska-Kupczewska
Klinika Chorób Wewnętrznych i Chorób Metabolicznych, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Wywiad zarejestrowany podczas XIX Zjazdu Naukowego Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Katowice 2018, mp.pl - Diagnostyka insulinooporności – wywiad z prof. Bogdanem Solnicą, mp.pl